Podczas naszych wypraw nie odwiedzamy wielu muzeów, a jeśli już - zwykle są to muzea związane w jakiś sposób z morzem. Tym razem wybraliśmy się do miejsca dość niezwykłego. Muzeum w Alta to w zasadzie galeria na świeżym powietrzu. Muzeum utworzono w miejscu odkrycia największego zbioru rysunków naskalnych w północnej Europie. Nie wiem, kto, jak i kiedy odsłonił pierwszy rysunek i zrozumiał, że znalazł coś niezwykłego. W zasadzie można było tego do dzisiaj nie zauważyć.
Z lewej budynek muzeum, w prawo od niego ekspozycja na świeżym powietrzu – do samego brzegu morza.
Zwyczajny, jak na te okolice, brzeg morza – skaliste, o niewielkim pochyleniu, zbocze. Skały wygładzone przez lodowiec i czas, a na nich warstwy przeróżnych mchów i porostów. Zdrapać porosty akurat w miejscu, gdzie znajdował się czytelny rysunek… Z terenem obecnego muzeum sąsiadują domki mieszkalne. Pewnie odkrycia dokonano przy okazji organizowania rodzinnej imprezy na brzegu.
W muzeum zobaczyć można rysunki naskalne z okresu 6200 do 2000 r p.n.e, - to ekspozycja na zewnątrz. We wnętrzu, w salach muzealnych, zobaczyć można replikę skórzanej łodzi rybaka z epoki kamiennej, narzędzia kamieniarza, dowiedzieć się o pierwszych udokumentowanych obserwacjach zorzy polarnej i pierwszych próbach jej fotografowania. Jest tu też nieodłączny sklepik z pamiątkami oraz nieduża kawiarenka. (fot.1-6)
Trasa dla zwiedzających, prowadząca przez kolejne, ponumerowane i opisane w przyjemnie opracowanym niedużym przewodniku, stanowiska, ma długość 2,9 km. Zaczyna się w miejscu gdzie odkryto szczątki dwóch domów z epoki kamiennej (fot.7). Obecnie są to dwa niewielkie zagłębienia w trawniku, ale opis i szkic mówią, ze były to dwa domy o ścianach z torfu i wymiarach około 6x4 m. W centralnej części domu znajdowało się palenisko (na rysunku zaznaczono dwa). Nie znaleziono tam żadnych sprzętów ani narzędzi, ale być może mieszkał tam autor któregoś z odsłoniętych rysunków?
Rysunki naskalne w Alta są największym znanym zbiorem rzeźb (rysunków) naskalnych w Europie północnej, wykonanych przez myśliwych-zbieraczy.
Pierwsze rysunki zostały odkryte jesienią roku 1973, a w roku 1985 zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Ich liczbę szacuje się na 6000 już zarejestrowanych. Występują w około stu zespołach na czterech niezależnych obszarach, z których największym jest w Hjemmeluft koło Alty.
Rysunki naskalne przedstawiają postacie, figury i przedmioty rzeźbione lub ryte w podłożu skalnym. Przeważnie bazują one na rzeczywistych (naturalnych) modelach; zwierzętach, obiektach, ludziach, łatwych do rozpoznania, są też rysunki o znaczeniu symbolicznym, prawdopodobnie mówiące o wierzeniach czy rytuałach.
Co sprawia, ze rysunki z Alty są tak wyjątkowe? Niewątpliwie fakt, ze są tak zróżnicowane i jest ich tak dużo. Na czterech obszarach znaleziono dotychczas ponad 5000 różnych figur. Najczęściej są to rysunki zwierząt, zwłaszcza reniferów i łosi, ale są też niedźwiedzie, ptaki i ryby oraz obiekty takie jak sieci rybackie, łodzie, broń (włócznie, łuki) a także postacie ludzkie w różnych działaniach.
Wiele z tych rysunków przedstawia znaczną wartość artystyczną, są tez bardzo dobrze zachowane. Można z nich odczytać informacje o ludziach, żyjących z myślistwa, zbieractwa i rybołówstwa. Niektóre sprawiają wrażenie niemalże remanentu – być może chwalono się stanem posiadania.
Znaczna część rysunków jest bardzo realistyczna, ale są też schematyczne, bardziej geometryczne lub stylizowane.
Duży zbiór rysunków na małej przestrzeni może wskazywać na duże znaczenie tego miejsca – na końcu głębokiego fiordu Alta. Najprawdopodobniej Alta była miejscem spotkań dla ludzi z obszarów przybrzeżnych i wewnętrznych. Zbierali się tutaj by uczestniczyć w wymianie towarów, ale też w obrzędach i ceremoniach, w celu wymiany wiedzy i doświadczeń oraz w sprawach ważnych dla poszczególnych grup i dla relacji pomiędzy nimi.
Rysunki wykonywane były z użyciem młotka (z kamienia lub poroża) i dłuta z twardego kamienia. Rzeźbiono na gładkich powierzchniach skalnych blisko linii wody. Ponieważ z biegiem czasu ląd się wynurzał, nowsze rysunki powstawały poniżej starych, na skalnym podłożu, które niedawno wynurzyło się z morza. Powierzchni ze starymi rysunkami ponownie nie używano.
Badacze tematu sądzą, że miejsce spotkań miało znaczenie dla komunikacji ze światem duchów – nad brzegiem morza, na plaży, spotykało się niebo, ziemia i woda. Może to oznaczać, że w miejscu tym komunikowano się z duchami żywiołów.
Art Rock – sztuka naskalna - to termin przyjęty dla wszystkich tworzonych na skale rysunków – rytych, rzeźbionych czy malowanych. Wiek rysunków w kamieniu znalezionych w Australii czy Francji określa się na 30 do 40 tysięcy lat. Najstarsze rysunki w Norwegii mają 9.000 lat i składają się z rzeźb w podłożu skalnym, na luźnych kamieniach czy rysunków w jaskiniach i skalnych schronieniach. Dla wszystkich stosuje się obecnie podział na związane z handlem (łowiectwo, zbieractwo) i rolnictwem (rysunki zwierząt domowych i hodowlanych). Rzeźby myśliwych datuje się na epokę kamienną. Występują one głównie w zachodniej, środkowej i północnej Norwegii.
Renifery, łosie, niedźwiedzie, ryby i łodzie to elementy wspólne w scenach i kompozycji. Wiele z tematów zdaje się powtarzać w różnych kulturach i bez konieczności tłumaczenia ma takie samo znaczenie na całym świecie.
„Art Rock” to skarby kultury, które powinny być powszechnie dostępne, dlatego niektóre stanowiska są dostępne dla zwiedzających. Ale ponieważ sztuka naskalna jest bardzo delikatna, nie jest możliwe, aby zapewnić dostęp do wszystkich miejsc.
W muzeum Alta, na polach, które są dostępne dla zwiedzających, niektóre ryty skalne są malowane, tak aby były lepiej widoczne. Stosuje się kolor czerwony, aby rysunki były łatwiejsze do zauważenia. Malowania nie stosuje się poza ekspozycją, ponieważ farba może powodować szybsze uszkodzenie podłoża i prowadzić do szybszej erozji kamienia, może być także szkodliwa dla przyszłych badań.
Ogromne znaczenie dla rysunków ma oświetlenie. Nie pomalowane rysunki są najkorzystniej widoczne przy oświetleniu niskim, wieczornym słońcem, które dodaje im plastyczności.
Jak wszystkie prehistoryczne zabytki w Norwegii, rysunki z Alty są prawnie chronione.
Ela