Co rusz napotykamy pojęcia: czas uniwersalny, czas strefowy, czas lokalny, miejscowy, urzędowy, czas słoneczny i gwiazdowy, czas letni i zimowy, czas okrętowy, czas Greenwich, czas wschodnio-, środkowo- i zachodnioeuropejski, czas GMT, UTC, EET, CET, WET, rok świetlny itp.
Czas w ujęciu ogólnym jest niewymierny, wiemy że upływa, ale już mamy problemy z określeniem jak szybko, a i jego początek jest wielką niewiadomą. Czas w ujęciu naszym – ludzkim w celach praktycznych zwymiarowaliśmy, wprowadzając naturalne jego jednostki; dobę i rok. Po udoskonaleniu umiejętności pomiarowych, urządzeń i stwierdzeniu występowania okresowych fluktuacji w ruchu Ziemi wokół Słońca i w ruchu obrotowym Ziemi, wzorcem jednostek czasu stały się zegary atomowe, ale na szczęście my żyjemy w rytmie dób i lat oraz nienaturalnych jednostek; tygodni i miesięcy wprowadzonych kalendarzami. Systemami zupełnie już sztucznymi i nielogicznymi dla podziału czasu – ale mocno tradycyjnymi. Aby południe (połowa dnia) i północ (połowa nocy) w każdym miejscu Ziemi było w przybliżeniu zgodnie ze znaczeniem tych określeń, musieliśmy wprowadzić pojęcie czasu strefowego. Szerokość każdej strefy czasowej wynosi 15° długości geograficznej. Bierze się to z prostego wyliczenia: 360° / 24h (pełen obrót Ziemi / czas obrotu). Oczywiście górowanie Słońca nad daną strefą czasową jest dokładnie o h1200 tylko nad środkowym południkiem tej strefy. Za południk zerowy [0°] obecnie, od 1984 według siatki geograficznej WGS84 (World Geodetic System) opracowanej dla potrzeb nawigacji satelitarnej GPS, przyjmuje się południk oddalony o 102m od tradycyjnego południka zero w Greenwich – dzielnica Londynu.
Czas uniwersalny UTC (uniwersalny czas koordynowany) dla strefy zerowej. Jest to oficjalny czas w komunikacji radiowej, nawigacji lotniczej i morskiej, regularnie korygowany o fluktuacje w ruchu Ziemi, poprzez doliczanie sekundowych poprawek na koniec niektórych lat.
Czas Greenwich GMT (Greenwich Mean Time) – archaiczne (historyczne) określenie czasu na południku zerowym – dla strefy zerowej.
Czas strefowy – urzędowy czas dla danej strefy czasowej, oznaczany przykładowo: UTC+01:00 (w Polsce – zimą!), UTC-04:00 (Stacja Polarna „Arctowski” w Antarktydzie) [http://pl.wikipedia.org/wiki/Strefa_czasowa].
Czas środkowoeuropejski CET (Central European Time) [UTC+01:00] jest najszerzej stosowany w Europie. Europejskie kraje poza obszarem CET to: od zachodu: Wielka Brytania, Irlandia, Portugalia i Islandia, mają czas UTC (czas uniwersalny nazywany też zachodnioeuropejskim WET), od wschodu: Finlandia, Łotwa, Estonia, Litwa, Białoruś, Ukraina, Rumunia, Bułgaria i Grecja, stosują czas wschodnioeuropejski EET (Eastern European Time) [UTC+02:00].
Ze strefami czasowymi wiąże się mocno pojęcie Linii Zmiany Daty. Jest to granica na Pacyfiku w połowie (w osi) strefy czasowej UTC+12 (stref jest 24, nie ma strefy UTC-12). Przekraczanie jej wymaga pewnej „gimnastyki umysłu” w aspekcie geograficzno-geometrycznym i rachunkowo-matematycznym. Przekraczając tę granicę, zależnie od kierunku jej przekraczania (na zachód/wschód), musimy dokonać korekty... kalendarza (+/- 1 dzień). Nasi przodkowie ustalili przebieg Linii Zmiany Daty na obszarze kuli ziemskiej o minimalnym zamieszkaniu przez ludzi. Linia jest łamaną, aby nie dzieliła sobą w poprzek wysp i lądów, biegnie po morzach i oceanach. Ta konieczność, w konsekwencji spowodowała, że Anglia wraz z Londynem, precyzyjnie Greenwich, stały się... ”pępkami świata”. A nie dla przykładu... Toruń, miasto Kopernika, w centrum Europy... Angole mają szczęście.
Czas urzędowy, inne określenia czas lokalny, miejscowy to umowny czas obowiązujący na jakimś obszarze.
Czas letni i czas zimowy – sezonowo zmieniany czas w celach uzyskania oszczędności energetycznych. Z zasady czas zimowy jest właściwym czasem strefowym.
Czas słoneczny to czas wynikający bezpośrednio z pozycji Słońca na niebie. Naturalnym zegarem działającym w oparciu o czas słoneczny jest zegar słoneczny. Przydatność zegara słonecznego na jachcie jest porównywalna z zapotrzebowaniem na stół bilardowy na pokładzie statku podczas sztormu!
Czas gwiazdowy = rektascensja obiektu astronomicznego – pojęcia astronomiczne znacznie wykraczające poza ten esej http://pl.wikipedia.org/wiki/Czas_gwiazdowy
Czas okrętowy – czas obowiązujący na statku ustalony decyzją kapitana. Na promach pasażerskich kursujących między Sztokholmem (UTC+01:00), a Helsinkami (UTC+02:00) zegary są zdublowane dla wygody pasażerów, ale nawigacja i komunikacja jest prowadzona w czasie okrętowym – nie zmienianym w zależności od pozycji na morzu lub w porcie.
Rok świetlny jest jednostką odległości o skali galaktycznej – to odległość, jaką przebędzie się z prędkością światła w próżni, w czasie jednego roku ziemskiego. Dla przybliżenia wymiaru tej odległości, przypomnę że promień świetlny opuszczający Słońce dociera do nas w ~9 minut!
Ważne dla nas mieszkańców Polski, kraju w centralnej Europie, jest to że żyjemy według czasu strefowego UTC+01:00 w okresie zimy (XI-III). Natomiast czas letni = UTC+02:00 jest czasem zmienionym/przesuniętym i ma charakter czasowo (sic!) czasu lokalnego, miejscowego (urzędowego). Aby było śmieszniej, w ciągu roku dłużej obowiązuje u nas czas lokalny (letni) niż strefowy (zimowy). Latem gdy jesteśmy w wojażach po świecie, odczuwamy problem przeliczania czasu, zwłaszcza podróżując samolotami, bo poza różnicami strefowymi nakładają się też okresowe zmiany czasów letnich / zimowych.
Wacek Sałaban